We wstępie autorka przywołuje definicję humanizmu w sztuce A. Maślińskiego – to wszystko, co bezpośrednio odnosi się do antyku i człowieka. W wyjaśnieniu tym humanizm zlewa się z klasycyzmem, a jego przeciwieństwem staje się manieryzm. Mimo to historyk dopuszczał recepcję antyku w nurtach aklasycznych, gdyż punktem wyjścia badania powinno być dzieło samo w sobie, a przejawy humanizmu należy badać w konkretnych przejawach.
Humanizm w sztuce autorka przedstawia z dwóch perspektyw: teorii estetycznej i praktyki artystycznej. Jego obecność w dziełach ściśle wiąże się z tradycją antyczną, przejawiającą się zarówno w treściach formalnych, jak i ideowych. Badaczka postuluje stworzenie typologii formuł jej humanistycznej recepcji.
W części poświęconej teorii estetycznej autorka wskazuje terminy kluczowe dla poznania kulturowych przejawów humanizmu: mimesis, odniesioną do naśladowania zarówno natury, jak i starożytności, oraz paragone, klasyczny spór, która dyscyplina sztuki jest najdoskonalsza. Jako najważniejsze dla tradycji antycznej autorka wskazuje poezję, malarstwo i architekturę. Przypomina o roli refleksji nad perspektywą i koncepcją piękna, zwłaszcza platońsko-pitagorejską.
Osobno autorka omawia humanistyczny model twórcy nowożytnego, wyrosły ze starożytnej biografistyki. Jej kontynuacje: żywoty artystów to ważne źródło wiedzy o tym wzorcu artysty. Prócz nich badaczka wskazuje dokumenty osobiste, dzieła literackie malarzy, rzeźbiarzy i architektów oraz traktaty techniczne. Podaje przykłady Benvenuta Celliniego (vita actva) i neoplatonizującego Michała Anioła (vita contemplativa). Przypomina, że humanistyczna teoria sztuki dała również początek akademiom.
W części poświęconej artystycznym realizacjom humanizmu autorka uznaje za najistotniejsze dwa problemy: antropomorfizacji i dialogu z naturą. Pierwszy z nich wiąże się ze zjednoczeniem człowieka i dzieła sztuki, drugi – człowieka i natury, oczywiście widzianej i opisywanej przez pryzmat przeżyć ludzkich.
Antropomorfizację dzieła badaczka rozumie jako przeniesienie cech ludzkich na formę kształtowaną plastycznie. Rozważa problemy konstrukcji figury ludzkiej: kontrapost i zmiany proporcji, stających się nośnikiem treści (Michał Anioł, sztuka romańska, manieryzm), a także temat korzystania z postaci ludzkiej jako modułu, zwłaszcza w architekturze.
Humanistyczne widzenie natury opiera się na podziale natura naturans – natura naturata, wywodzącym się z tradycji neoplatońskiej. W tym ujęciu świat jest przeniknięty śladem twórczej mocy Boga, a filozofia i religia mają wiele wspólnego – jak w renesansowej docta religia/pia phisosopfia. Materię czyni piękną boski pierwiastek, co znalazło oddźwięk w myśli neoplatoników i dziełach Michała Anioła. Natura naturans, stworzona i wciąż tworząca, idealna natura świata świętego, znajduje wyraz w dziełach idealizujących rzeczywistość, odwołujących się do idei makro- i mikrokosmosu (np. Rafael), a także do idei malowniczości i ogrodzie angielskim, „bardziej naturalnym” niż sama przyroda. Ma wymiar symboliczny (np. portale powstałe pod wpływem szkoły z Chartres), co wykorzystywano w średniowiecznych bestiariuszach, łączących encyklopedyzm o genezie antycznej i chrześcijańskie alegorie moralne, oraz w niemieckim romantycznym malarstwie pejzażowym.
W zakończeniu autorka zauważa, że myśl humanistyczna pozwala na ściślejsze powiązanie autora z dziełem, człowiek staje się zarazem twórcą i tworzywem, sztuka niemal utożsamia się z artystą. Stwierdza też, że połączenie rozważań nad humanizmem w teorii i dziełach sztuki pozwala przejść od poszczególnych jego realizacji do modelu kultury.... Aleksandra Jakóbczyk-Gola, Humanism in Art
In the introduction, the author refers to the definition of humanism in Antoni Maśliński’s art – humanism is everything that directly relates to antiquity and man. In this definition, humanism merges with Classicism, while Mannerism becomes its opposite. Even so, the historian allowed the reception of antiquity in the aclassical trends, because the starting point of the study should be a text itself, and the manifestations of humanism should be studied on specific examples.
Jakóbczyk-Gola presents humanism in art from two perspectives: aesthetic theory and artistic practice. Its presence in the works of art is related to the ancient tradition, manifested in both formal and ideological content. The researcher postulates the compilation of a typology of formulas for its humanistic reception.
In part devoted to aesthetic theory, the author indicates key terms for cultural manifestations of humanism: mimesis, related to the imitation of both nature and antiquity, and paragone, a classic debate on which domain of art is the most perfect. The author points to poetry, painting and architecture as the most important for the ancient tradition. She recalls the role of reflection on the perspective and concept of beauty, especially Platonic-Pythagorean.
In a separate part, Jakóbczyk-Gola discusses the humanistic model of a modern artist, originating from ancient biographies. Their continuations – the lives of artists – are an essential source of knowledge about this model of artist. Besides, the researcher indicates personal documents, literary works of painters, sculptors and architects, as well as technical treatises. She cites examples of Benvenuto Cellini (vita activa) and Neoplatonic Michelangelo (vita contemplativa). She reminds that the humanistic theory of art gave rise to academies.
In the part devoted to the artistic realizations of humanism, the author considers the two most important problems: anthropomorphism and dialogue with nature. The first of them is associated with the union of man and work of art, the second – of man and nature, of course, seen and described through the prism of human experiences.
The researcher understands the anthropomorphism of the artwork as the transfer of human traits to the art-shaped form. She reflects on the construction of human figure: contrapposto and changes in proportions, which became a carrier of content (Michelangelo, Romanesque art, Mannerism), as well as the topic of using the human figure as a module, especially in architecture.
The humanistic view of nature is based on the division: natura naturans – natura naturata, originating in the Neoplatonic tradition. In this approach, the world is permeated by God’s creative power, and philosophy and religion have a lot in common – as in the Renaissance docta religio/pia philosophia. It is a divine element, reflected in the thoughts of Neoplatonists and the works of Michelangelo, that make matter beautiful. Natura naturans, created and still creating, the ideal nature of the holy world, finds expressions in works idealizing reality, referring to the idea of macro- and microcosm (e.g. Raphael), as well as to the concept of picturesque and to English garden, “more natural” than nature itself. It has a symbolic dimension (e.g. portals created under the influence of the School of Chartres), which was used in medieval bestiaries, combining encyclopaedism of ancient origins and Christian moral allegories, and in German Romantic landscape painting.
In conclusion, the author notes that humanistic thought allows a closer connection of the author with the work; man becomes both a creator and a material; art almost identifies with the artist. She also states that the combination of reflections on humanism in theory and works of art makes it possible to move from its individual implementations to the cultural model....
Artykuł poświęcony jest rekonstrukcji obrazu przyrody w dziełach Piotra Krescentyna oraz Jakuba Kazimierza Haura. Badane są następujące elementy: siły rządzące przyrodą, naturalne zasoby Ziemi (czyli rośliny, zwierzęta, twory przyrody nieożywionej) oraz zjawiska przyrodnicze. U progu polskiej literatury gospodarczej stoi przełożona przez nieznanego autora w XVI stuleciu praca włoskiego uczonego Piotra Krescentyna (Petrus de Crescentiis). Podstawę źródłową stanowiły prace 32 autorów, od Hezjoda do Alberta Wielkiego. Drugim dziełem jest napisany przez Jakuba Kazimierza Haura Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiej ziemiańskiej, po raz pierwszy wydany w Krakowie w roku 1689 i wielokrotnie wznawiany, co świadczy o jego popularności wśród ówczesnych czytelników. Obaj uznawali wpływ ciał niebieskich na działalność gospodarską. Krescentyn pisał głównie o wpływie księżyca, natomiast Haur o sprawie wspomina obszerniej, nie ograniczając się wyłącznie do księżyca, umieszcza ponadto specjalną tablicę , ułatwiającą zrozumienie, jakie planety i w jaki sposób oddziaływają na poszczególne elementy ziemiańskiej aktywności. Krescentyn mało miejsca poświęcił zagadnieniu genezy przyrody jako takiej. Haur także nie zajmuje się zbyt obszernie pochodzeniem przyrody i jej tworów, ponieważ uważa, że została stworzona przez Boga. Składniki rodzimej flory i fauny obaj autorzy ukazują podobnie – w stosownych miejscach prezentując w sposób hasłowy poszczególne gatunki. Obok przyrody „swojskiej” istniała również „obca”, czasem tylko dziwna, niekiedy groźna. Krescentyn nieczęsto dzieli się z czytelnikami tego rodzaju informacjami. Znacznie obfitszy materiał przynosi dzieło Haura . Egzotycznym zwierzętom poświęcił cały Traktat XXI (dopełniając nim dwa poprzedzające – XIX i XX, obejmujące odpowiednio myślistwo powietrzne i ziemne oraz rodzime zwierzęta łowne). Ze względu na nikłą przydatność gospodarczą twory przyrody nieożywionej rzadko goszczą na kartach obu dzieł. Uprawa ziemi zawsze mocno była uzależniona od zjawisk atmosferycznych. Deszcz, śnieg, a nawet wiatr potrafią w znaczący sposób zarówno pomóc, jak i utrudnić uzyskanie pożądanych efektów ekonomicznych. W gospodarskich kompediach poświęca się im sporo uwagi, charakteryzując działanie oraz wskazując, w jaki sposób można prognozować pogodę. Głównym przeznaczeniem gospodarskich kompediów było dostarczenie zainteresowanym podstawowych wiadomości na temat uprawy roślin i hodowli zwierząt oraz jak w przypadku pracy Haura, wiedzy ogólnej. Przyroda była traktowana przede wszystkim w kategoriach użyteczności, a nie walorów estetycznych. Gospodarskie encyklopedie stanowią zarówno źródła wiedzy o świecie, jego prawach oraz zamieszkujących go organizmach, jak i swoiste magazyny inwencyjnej topiki, przydatnymi każdemu czytelnikowi.... Tomasz Ślęczka, Nature in Encyclopedias of Agriculture in Old-Polish Times: Pietro de' Crescenzi and Jakub Kazimierz Haur
The purpose of the article is to reconstruct the image of nature in the works by Pietro de ‘Crescenzi (Petrus de Crescentiis) and Jakub Kazimierz Haur. The following elements are studied: the forces that govern nature, the Earth’s natural resources (i.e. plants, animals, creations of inanimate nature), and natural phenomena. At the foundation of Polish agricultural literature is the work of the Italian scientist Pietro de’ Crescenzi, translated by an anonymous author in the sixteenth century. The source basis was the work of 32 authors, from Hesiod to Albert the Great. The second work analysed in this study is a treatise A Storehouse, or a Treasury of Farming Economy Secrets (Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiej ziemiańskiej) written by Jakub Kazimierz Haur, published for the first time in Krakow in 1689, and repeatedly re-published, which proves its popularity among contemporary readers. Both the authors recognised the influence of heavenly bodies on economic activity. De’ Crescenzi wrote mainly about the influence of the moon, while Haur mentioned the matter more extensively, not only about the moon, he also included a special table to make it easier to understand what planets affect particular elements of earthly activity and in what way. De’ Crescenzi devoted little space to the issue of the genesis of nature as such. Haur did not deal too extensively with the origin of nature itself and its creations since, according to what he believed, it was all created by God. The components of native flora and fauna are similarly presented by both authors – in appropriate places they depicted individual species in the form of encyclopaedic entry. Besides the native, “familiar” nature, there was also “foreign” one, sometimes only strange, sometimes dangerous. De’ Crescenzi did not often share this kind of information with readers. Haur’s work brings much more abundant material of this kind. He devoted the entire Treaty XXI to exotic animals (complementing it with the two preceding ones: nos. XIX and XX, covering air and ground hunting and native game animals, respectively). Due to the low economic usefulness, creatures of inanimate nature rarely appear on the pages of both works. Soil cultivation has always been heavily dependent on atmospheric phenomena. Rain, snow and even wind can significantly help or hinder the process of farming and achieving the desired economic effects. In farm compendia, much attention is paid to weather phenomena, characterising their action and indicating how the weather can be forecast. The primary purpose of farm compendia was to provide necessary information on plant cultivation and animal husbandry and, as in Haur’s work, general knowledge on agriculture. Nature was treated primarily in terms of utility, not aesthetic value. Agriculture encyclopaedias are both sources of knowledge about the world, its laws and rules, and living organisms, as well as peculiar repositories of inventive topics, useful to every reader....
Wyrosła z tradycji dialogów Platona i traktatów Arystotelesa , a przede wszystkim z eklektycznych pism Cycerona, filozofia moralna wczesnej epoki nowożytnej od początku była ściśle związana z retoryką. W połowie XV w. nastąpiła jakościowa zmiana owej więzi, w czym decydująca rolę odegrało upowszechnienie się modelu edukacji opartego na studia humanitatis, najpierw w Italii, a na początku kolejnego stulecia w położonych na północ od Alp krajach Europy Zachodniej i Środkowej. Cyceron patronował nauczaniu etyki w szkołach protestanckich i jezuickich. Trwałym elementem szkolnictwa humanistycznego była-niezależnie od konfesji – zretoryzowana twórczość (najczęściej okolicznościowa) nauczycieli oraz uczniów, zachowana w formie tekstów rękopiśmiennych i drukowanych, które można podzielić na trzy podstawowe grupy: 1. mowy (np. pierwsza mowa rektora Kaspara Friesego z okazji utworzenia w Toruniu gymnasium academicum w 1594 r, mowa wygłoszona przez Franciscusa Tidicaeusa, profesora gimnazjum i lekarza miejskiego), 2. akcje oratorskie ( np. Controversia (lub Declamatio) de nobilitate słynnego mówcy Buonaccorsa (Bonagarsusa) da Montemagmo z Pistoi, Ad materiam politicam: quibus ad magnam fortunam perveniatur modis , 3. przedstawienia teatralne (np. sztuka wystawiona w Wilnie w 1696 r. Exilium Sapientis, Sapientis sublevatum in Dionysio Siciliae Tyranno, toruńskie przedstawienie z 1669 r. Ebrietas vivi sepultura, sive Zeno Constantinopolitanus imper[ator], wileńskie z 1678 r. Ebrietas purpurata in Phoca, Graecorum monarcha oraz wystawione w Krożach w 1678 r. Insepulta hominum sepultura in Zenone, Orientis imperatore, vino ebrio tumulato adumbrata.
Obecność w przedstawionych wyżej wyborze ze szkolnych mów, akcji oratorskich i dramatów z wieków od XV do XVIII tematów roztrząsanych już przez humanistów piętnasto-i szesnastowiecznych (etyczny aspekt wykształcenia, relacje między pietas i erudito oraz między virtis i nobilitas) wraz z kultywowaniem antycznych form retorycznych (chreje, sentencje, etopeje, tezy) pozwala mówić o retoryce i etyce jako o obszarach wspólnych dla obu tradycji: protestanckiej i katolickiej oraz ściśle łączących Rzeczpospolitą z Europą Zachodnią. Autorzy szkolni doby baroku znacznie chętniej niż pisarze wczesnego renesansu sięgali zarówno po historię średniowieczną (głównie bizantyjską), jak też po dzieje najnowsze, ponadto częściej przywoływali bohaterów mniej jednoznacznych moralnie, próbując w ten sposób uatrakcyjnić tradycyjną etykę humanistyczną.... Bartosz Awianowicz, Humanistic Ethos in Speeches, Oratory Actions and School Drama in the Commonwealth of Late Renaissance and Baroque Periods
The moral philosophy of the early modern era that grew out of the tradition of Plato's dialogues and Aristotle's treatises, and above all of Cicero's eclectic writings, was closely related to rhetoric from the very beginning. In the mid-fifteenth century, there was a qualitative change of this connection. It was mainly due to the popularisation of the education model based on studia humanitatis, first in Italy and, at the beginning of the next century, in the countries of Western and Central Europe north of the Alps. Cicero patronised the teaching of ethics in Protestant and Jesuit schools. A permanent element of the humanistic education was – irrespective of the religion – rhetorised (and usually occasional) works of teachers and students, preserved in the form of manuscripts and printed texts, which can be divided into three basic groups: (1) speech (e.g. the first speech of Rector Kaspar Friese on the occasion of the establishment in Toruń of the gymnasium academicum in 1594; a speech given by Franciscus Tidicaeus, a professor of the gymnasium and municipal physician); (2) oratorical actions (e.g. Controversia [or Declamatio] de nobilitate of the famous speaker Buonaccorso da Montemagno of Pistoia, Ad materiam politicam: quibus ad magnam fortunam perveniatur modis), (3) theatrical performances (e.g. a play staged in Vilnius in 1696, Exilium Sapientis, Sapientis sublevatum in Dionysio Siciliae Tyranno; Toruń play from 1669: Ebrietas vivi sepultura, sive Zeno Constantinopolitanus imper[ator]; Vilnius play from 1678: Ebrietas purpurata in Phoca, Graecorum monarcha; and that staged at Kroże [Kražiai] in 1678: Insepulta hominum sepultura in Zenone, Orientis imperatore, vino ebrio tumulato adumbrate).
The presence in the above selection of school speeches, oratorical actions and dramas from the fifteenth to the eighteenth centuries discussed by fifteenth- and sixteenth-century humanists (ethical aspect of education, relations between pietas and erudito as well as between virtis and nobilitas) along with the cultivation of ancient rhetorical forms (chreiai, sentences, ethopoeiae, theses), makes it possible to speak of rhetoric and ethics as areas common to both traditions: Protestant and Catholic, and closely connecting the Commonwealth with Western Europe. School authors of the Baroque era much more willingly than the early Renaissance writers reached for both medieval (mainly Byzantine) history and recent history, and they more often referred to heroes less morally ambiguous, thus trying to make traditional humanistic ethics more attractive....
Treść pojęcia nobilitas zasadza się na świadomości własnych korzeni i wynikających stąd zobowiązań wobec ojczyzny i współobywateli. Idea szlachectwa opiera się zawsze na fundamencie religijno - etycznym. W epoce nowożytnej szlachectwo postrzegane było jako złożony wzorzec cech charakteru i sposobu postępowania. Podstaw owego wzorca szukano w filozofii moralnej i myśli antycznej oraz w Piśmie Świętym. Polska szlachta szczególnie chętnie zwracała się ku starożytności i przejmowała z stamtąd nie tylko system wartości, lecz także wzory zachowań , zarówno w życiu prywatnym, jak i na forum publicznym. Charakterystyczną cechą kultury sarmackiej było utożsamianie Rzeczypospolitej szlacheckiej z Rzymem, a jej obywateli ze starożytnymi Rzymianami. Wśród szlachty polskiej i litewskiej wyraźnie zaznaczyła się tendencja do poszukiwania w starożytności korzeni narodu i początków poszczególnych rodzin, co prowadziło do mitologizowania dziejów narodowych i rodzinnych. W mniemaniu humanistów cnota polegała na przekazywaniu z pokolenia na pokolenie nie tytułów szlacheckich, ale wartości pozwalających osiągnąć pełnię człowieczeństwa. Zaczęto jednocześnie domagać się potwierdzenia szlachectwa od przedstawicieli zasłużonych dla społeczeństwa rodów. Jednym z ważniejszych elementów, który miał przypominać o wartościach szlacheckich, był nasycony głęboka symboliką herb. Wyłoniona z rycerstwa szlachta polska posługiwała się herbami, aby wyróżnić się spośród innych warstw społecznych i stale mieć w pamięci poczynania dzielnych przodków, którym herb nadano w nagrodę za postawę godną rycerza. Charakterystyczne dla polskiej szlachty było to, że tym samym herbem szczyciła się nie tylko jedna rodzina, ale cały ród, w którego skład wchodziło wiele familii. Aby podtrzymać więź między rodzinami, starano się eksponować cnoty rodowe, dużą wagę przykładano do legend herbowych, dewiz i zawołań. Na herbach pojawiały się przede wszystkim motywy militarne, ale także wizerunki zwierząt gospodarskich i łownych, narzędzia rolnicze oraz krzyż. Z legend herbowych wyłania się również wizerunek idealnego władcy, odważnego, sprawiedliwego i szczodrego. Dobre urodzenie było jedynie podstawą do budowania świata wartości. Zwracano uwagę, aby vir nobilis nieustannie kultywował cnoty, które składały się na etos rycerski: wierność, pobożność, rozwaga, wielkoduszność, hojność i honor. Teksty herbarzy staropolskich propagują etos szlachecki oparty z jednej strony na tradycyjnych wartościach antycznych, przede wszystkim rzymskich, z drugiej zaś na chrześcijańskich cnotach teologicznych. Dla autorów herbarzy niezwykle ważne było zagadnienie prawdziwego szlachectwa oraz wskazanie tych cnót, które są jego fundamentem.... Barbara Milewska-Waźbińska, Vera nobilitas. The Noble Ethos on the Basis of Old-Polish Armorials
The concept of nobilitas is based on the awareness of one's own roots and the resulting obligations towards the homeland and countrymen. The idea of nobility always has a religious and ethical foundation. In the early modern age, nobility was seen as an intricate pattern of character traits and behaviour. The foundations for this pattern were sought in moral philosophy and ancient thought, as well as in the Scripture. The Polish nobility was particularly eager to turn to antiquity and take from there not only the system of values, but also patterns of behaviour, both in private life and in the public forum. A characteristic feature of the Sarmatian culture was the identification of the Polish nobility with Rome, and its citizens with ancient Romans. Among the Polish and Lithuanian nobility, there was a clear tendency to search for the roots of the nation and the origins of individual families in the antiquity, which led to the mythologisation of national and family history. In the opinion of humanists, virtue consisted in passing from generation to generation not of noble titles, but of values that enable them to achieve the fullness of humanity. At the same time, they began to demand confirmation of nobility from members of families distinguished for society. One of the most important elements that was to remind of noble values was a coat of arms that embodies deep symbolism. The Polish nobility that emerged from the class of knights used coats of arms to stand out from other social strata and continuously remember the actions of brave ancestors, who were given the coat of arms as a prize for their knightly behaviour. What was characteristic of the Polish nobility was that one coat of arms was shared by the entire family line, which included many families. In order to maintain the bond between families, efforts were made to expose the family virtues, and great importance was attached to heraldic legends, mottoes and calls. On the coats of arms appeared mainly military motifs, but also images of farm and hunted animals, agricultural tools and the cross. The heraldic legends also reveal the image of an ideal ruler, brave, just and generous. Good birth was only the foundations for building a world of values. It was noted that vir nobilis continually cultivated the virtues that made up the knight's ethos: loyalty, piety, prudence, generosity, magnanimity and honour. Old Polish armorials promote a noble ethos based on the one hand on traditional ancient values, primarily Roman ones, and on the other on Christian theological virtues. For their authors, the problem of true nobility and the identification of those virtues that were its foundation were extremely important....
Na wstępie autorka odnotuje niedocenie literatury nowołacińskiej, współistniejącej w kulturze XVI- i XVII-wiecznej Europy obok kultur języków narodowych. To one bardziej interesują badawczy, choć idea humanitas najpełniej zrealizowała się właśnie w tekstach nowołacińskich, stanowiących świadectwo nowożytnej łacińskiej wspólnoty kulturalnej (W. Weintraub).
Za J. Domańskim badaczka określa postawę użytkowniczą autorów humanistycznych wobec tekstów starożytnych: traktowali je jako swe dziedzictwo, dzięki czemu „cudze” może stać się „nasze” nawet w krajach Północy, pierwotnie niezwiązanych z tradycją grecko-rzymską.
Choć w średniowieczu dobrze znano literaturę antyczną, skupiano się na dziełach. W renesansie natomiast doceniono rolę aktu twórczego i osobowości twórcy, znów zainteresowano się relacją poesis – poema – poeta, trzema elementami ars poetica. Wypracowano nowe strategie literackie w odwołaniach wzorów antycznych, związane ze zjawiskami imitatio antiquorum – naśladowania formy i treści starożytnego wzoru – oraz aemulatio – poszukiwania doskonałości i chęci rywalizacji z dawnymi mistrzami, co wiązało się z podkreśleniem własnej indywidualności i przetworzeniem wzoru.
Badaczka wyróżnia trzy renesansowe wcielenia poety. Artifex, mistrz rzemiosła literackiego, kształci swe umiejętności wytrwałą pracą. Poeta doctus, uczony, obserwuje i objaśnia rzeczywistość. Najbardziej interesuje autorkę vates, wieszcz natchniony przez bóstwo, świadomy swej mocy twórczej, zapewniającej nieśmiertelność, obecny w dziełach Wergiliusza, Horacego, Propercjusza, Owidiusza, Lukana.
Humaniści naśladowali postawy swych starożytnych poprzedników. Prowadzili dialog z antykiem podobnie, jak poeci rzymscy z dziedzictwem greckim. Angażowali się w życie społeczne i polityczne. Pragnęli zbliżyć się do idealnego wzoru poezji. Czynili tak również Polacy, na początku bliżsi mistrzom-rzemieślnikom (Paweł z Krosna), potem – wieszczom. Jako pierwszy ze wzorcem tym, tak istotnym w renesansowej świadomości teoretycznej, utożsamił się Klemens Janicjusz, idący śladem Owidiusza, później wspominali o nim Joachim Bielski czy Andrzej Trzecieski.
Motyw unieśmiertelniającej siły poezji, autobiografizm i osobisty ton rzymskiej poezji okresu augustowskiego odpowiadały humanistycznemu przekonaniu o wyjątkowości jednostki ludzkiej i pragnieniu przetrwania w ludzkiej pamięci. Autorka wyjątkowość Janicjusza, inaczej niż Kallimach i Dantyszek, wcielającego się w rolę wieszcza. Nie tyle przejmuje elementy antyku, ile dopasowuje do niego swe życie i twórczość, choć pozostaje przy tym sobą. Badaczka analizuje jego teksty jako przykład renesansowej emulacji. Przywołując elegie Kochanowskiego, wskazuje też cykl poetycki jako wartą przebadania strategię literacką poetów nowołacińskich.
Autorka omawia rolę wychowawczą starożytnego poety, związaną z wzorem etycznym vir bonus et sapiens. Aktualizowali go poeci nowołacińscy, gdy wypowiadali się na tematy polityczno-społeczne, jak Janicjusz i Kochanowski. W wieszczów wcielali się też twórcy uzupełniający, przekładający i kontynuujący dzieła antyczne (suplemetacja).
W konkluzji badacza zauważa, że refleksja and renesansowym motywem poety-wieszcza musi objąć kontekst literatury antycznej i społecznej roli twórcy – wyjątkowej jednostki, zdolnej ocalać od zapomnienia, komentatora życia politycznego, wychowawcy-moralisty. Wzorzec ten mimo przeobrażeń przetrwał do XVIII w. i wpłynął na kultury narodowe.
Na wstępie autorka odnotuje niedocenie literatury nowołacińskiej, współistniejącej w kulturze XVI- i XVII-wiecznej Europy obok kultur języków narodowych. To one bardziej interesują badawczy, choć idea humanitas najpełniej zrealizowała się właśnie w tekstach nowołacińskich, stanowiących świadectwo nowożytnej łacińskiej wspólnoty kulturalnej (W. Weintraub).
Za J. Domańskim badaczka określa postawę użytkowniczą autorów humanistycznych wobec tekstów starożytnych: traktowali je jako swe dziedzictwo, dzięki czemu „cudze” może stać się „nasze” nawet w krajach Północy, pierwotnie niezwiązanych z tradycją grecko-rzymską.
Choć w średniowieczu dobrze znano literaturę antyczną, skupiano się na dziełach. W renesansie natomiast doceniono rolę aktu twórczego i osobowości twórcy, znów zainteresowano się relacją poesis – poema – poeta, trzema elementami ars poetica. Wypracowano nowe strategie literackie w odwołaniach wzorów antycznych, związane ze zjawiskami imitatio antiquorum – naśladowania formy i treści starożytnego wzoru – oraz aemulatio – poszukiwania doskonałości i chęci rywalizacji z dawnymi mistrzami, co wiązało się z podkreśleniem własnej indywidualności i przetworzeniem wzoru.
Badaczka wyróżnia trzy renesansowe wcielenia poety. Artifex, mistrz rzemiosła literackiego, kształci swe umiejętności wytrwałą pracą. Poeta doctus, uczony, obserwuje i objaśnia rzeczywistość. Najbardziej interesuje autorkę vates, wieszcz natchniony przez bóstwo, świadomy swej mocy twórczej, zapewniającej nieśmiertelność, obecny w dziełach Wergiliusza, Horacego, Propercjusza, Owidiusza, Lukana.
Humaniści naśladowali postawy swych starożytnych poprzedników. Prowadzili dialog z antykiem podobnie, jak poeci rzymscy z dziedzictwem greckim. Angażowali się w życie społeczne i polityczne. Pragnęli zbliżyć się do idealnego wzoru poezji. Czynili tak również Polacy, na początku bliżsi mistrzom-rzemieślnikom (Paweł z Krosna), potem – wieszczom. Jako pierwszy ze wzorcem tym, tak istotnym w renesansowej świadomości teoretycznej, utożsamił się Klemens Janicjusz, idący śladem Owidiusza, później wspominali o nim Joachim Bielski czy Andrzej Trzecieski.
Motyw unieśmiertelniającej siły poezji, autobiografizm i osobisty ton rzymskiej poezji okresu augustowskiego odpowiadały humanistycznemu przekonaniu o wyjątkowości jednostki ludzkiej i pragnieniu przetrwania w ludzkiej pamięci. Autorka wyjątkowość Janicjusza, inaczej niż Kallimach i Dantyszek, wcielającego się w rolę wieszcza. Nie tyle przejmuje elementy antyku, ile dopasowuje do niego swe życie i twórczość, choć pozostaje przy tym sobą. Badaczka analizuje jego teksty jako przykład renesansowej emulacji. Przywołując elegie Kochanowskiego, wskazuje też cykl poetycki jako wartą przebadania strategię literacką poetów nowołacińskich.
Autorka omawia rolę wychowawczą starożytnego poety, związaną z wzorem etycznym vir bonus et sapiens. Aktualizowali go poeci nowołacińscy, gdy wypowiadali się na tematy polityczno-społeczne, jak Janicjusz i Kochanowski. W wieszczów wcielali się też twórcy uzupełniający, przekładający i kontynuujący dzieła antyczne (suplemetacja).
W konkluzji badacza zauważa, że refleksja and renesansowym motywem poety-wieszcza musi objąć kontekst literatury antycznej i społecznej roli twórcy – wyjątkowej jednostki, zdolnej ocalać od zapomnienia, komentatora życia politycznego, wychowawcy-moralisty. Wzorzec ten mimo przeobrażeń przetrwał do XVIII w. i wpłynął na kultury narodowe.... Barbara Milewska-Waźbińska, A Humanistic Model of Authorship – Neo-Latin Poetry in Poland
At the beginning of her text, the author notes the underestimation of neo-Latin literature, existing in the culture of sixteenth- and seventeenth-century Europe alongside national language cultures. Researchers are more interested in them, although the idea of humanitas was most fully realised in neo-Latin texts, which are a testimony to the modern Latin cultural community (Wiktor Weintraub). Following Juliusz Domański, the researcher defines the user attitude of humanistic authors towards ancient texts: they treated them as their heritage, thanks to which “somebody’s else” could become “ours” even in the countries of the North, originally unrelated to the Greek-Roman tradition.
Ancient literature was well known in the Middle Ages in which the focus was on individual texts. In the Renaissance, on the other hand, the role of the creative act and the personality of the author were more appreciated, and the interest in the relationship poesis – poem – poet, the three elements of ars poetica – increased. New literary strategies were developed in reference to ancient models, related to the phenomena of imitatio antiquorum – imitation of the form and content of the ancient pattern – and aemulatio – the search for perfection and the desire to compete with former masters, which was associated with the emphasis on one’s individuality and processing of the model.
The researcher distinguishes three Renaissance incarnations of the poet. Artifex, master of the art of writing, develops his skills with persistent work. Poeta doctus, a scholar, observes and explains reality. The author is most interested in vates, a prophet inspired by the deity, aware of his creative powers providing immortality, present in the works of Virgil, Horace, Propertius, Ovid, and Lucan.
Humanists imitated the attitudes of their ancient predecessors. They conducted a dialogue with antique like Roman poets with the Greek heritage. They actively participated in social and political life. They wanted to get closer to the perfect model of poetry. The same also did Poles, at first closer to master-craftsmen (Paweł of Krosno), then – to the prophets. It was Klemens Janicki called Janicjusz who, following in the footsteps of Ovid, identified himself as the first with this pattern, so important in the Renaissance theoretical consciousness, later on, Joachim Bielski and Andrzej Trzecieski also mentioned Ovid.
The motif of the immortalising power of poetry, the autobiography and the personal tone of the Roman poetry of the Augustan period corresponded to the humanistic belief in the uniqueness of the human individual and the desire to survive in human memory. The author emphasises the uniqueness of Janicjusz who, unlike Filippo Buonaccorsi called Callimachus and Johannes Dantiscus, plays the role of a prophet. He not as much takes over the elements of antiquity as adjusts his life and works to the ancient tradition, although at the same time he remained himself. The researcher analyses his texts as an example of Renaissance emulation. Recalling Kochanowski’s elegies, she also points to the poetic cycle as the literary strategy of neo-Latin poets worth investigating.
Next, the author discusses the educational role of ancient poets, associated with the ethical model of vir bonus et sapiens. It was updated by neo-Latin poets speaking on political and social topics, such as Janicjusz and Kochanowski. The role of the poet was also played by additional authors who translated and continued ancient works (supplementation).
In conclusion, the researcher notes that reflection on the Renaissance motif of the poet has to include the context of ancient literature and the social role of the author – a unique individual capable of saving from oblivion, a commentator on political life, a moralist-educator. This model, despite transformations, survived until the eighteenth century and influenced national cultures....
Na wstępie autor odwołuje się do powszechnej opinii o przełomowym znaczeniu soboru trydenckiego dla dziejów kultury. Zauważa, że przekonanie o jego wadze powstało w epoce, i dowodzi, że ustalenia Tridentidum nie były ostateczne, choć dążono do tego. Podaje przykład sporów o łaskę, ciągnących się również po soborze zarówno wśród katolików, jak i protestantów. Duchowość potrydencka nie jest monolitem, zmieniała się i rozszczepiała.
Badacz przestrzega przed uznawaniem soboru za przyczynę powstania nowego modelu chrześcijańskiego humanizmu. Optyka taka wiąże się z czytaniem dziejów kultury jako ciągu przełomów i zaciera ewolucyjność procesów w niej zachodzących. Autor uznaje Tridentitum za skutek i legitymizację naturalnych przemian renesansowego humanizmu, przechodzącego od realizmu do spirytualizmu, od wczesnego do dojrzałego i późnego, wyrażonego w manieryzmie i baroku. Według badacza komunikatywny i sensualistyczny barok wygrał nad chłodnym i intelektualnym manieryzmem niejako wbrew zaleceniom soboru.
Początek omawianych przemian autor widzi w spirytualistycznym florenckim neoplatonizmie w XV w., reakcji na „naturalistyczny” arystotelizm wczesnego renesansu. Kontynuował ją dojrzały renesans Rafaela i późnego Michała Anioła, a potem manieryzm. Wspomagała ją też pobożność północna, która dotarła do Włoch za pośrednictwem duchowości ignacjańskiej.
Jako polski przykład przedsoborowego chrześcijańskiego humanizmu badacz omawia Rytmy o porodzeniu przenaczystym Bogarodzice Panny Maryjej Grzegorza Czaradzkiego, przeróbkę poematu Jacopa Sannazara, zdradzającą już elementy myślenia potrydenckiego i barokowej stylistyki.
Sobór trydencki zebrał, skodyfikował i uregulował tendencje dojrzałego renesansu. Choć nakładał na sztukę obostrzenia, Kościół doceniał jej ewangelizacyjny potencjał i wycofywał się przepisów, które uznano za niepraktyczne. Pragmatyzm podyktował przejście od manieryzmu do baroku, mniej elitarnego, za to bardziej efektownego. Spowodował je również spór o sztukę religijną z protestantami. Krytykowali oni przejęcie przez chrześcijan form cesarskiej sztuki antycznej (Centuriae Magdeburgenses), na co katolicy odpowiedzieli pochwałą sztuki i wizją chrześcijaństwa czerpiącego z tradycji, ale też nowatorskiego. Badacz przytacza poglądy Roberta Bellarmina, który legitymizował zdobycze humanizmu oraz cechy baroku w sztuce, m.in. hierarchizujący porządek kościoła, bogactwo wystroju i „realizm” w malarstwie. Omawia też myśl Cesare Baronia, reprezentanta tzw. odrodzenia wczesnochrześcijańskiego. Bronił on sztuki i architektury religijnej oraz kultu relikwii i świętych, odwołując się do praktyk pierwszych chrześcijan.
Jako przykład krzewienia katolickiej sztuki barokową w Rzeczypospolitej badacz wskazuje artystyczną działalność współpracownika Carla Maderny Mattea Castella, specjalnie wysłanego w tym celu z Rzymu.... Marek Prejs, Post-Tridentine Humanism and a New Model of Catholic Culture (Mannerism or Baroque?)
In the beginning, the author refers to a general opinion about the crucial importance of the Council of Trent for the history of culture. He notes that the conviction of its magnitude was born in the epoch, and proves that the Trent decrees were not definitive, despite efforts. He gives an example of disputes about grace, also after the Council, both among Catholics and Protestants. Post-Tridentine spirituality was not a monolith; it was changing and splitting.
The researcher warns against recognizing the Council as the reason for the emergence of a new model of Christian humanism. Such perspective results from the reading of cultural history as a series of breakthroughs and blurs the evolution of its processes. The author considers the Council of Trent as a result and legitimization of the natural changes in Renaissance humanism, passing from realism to spiritualism, from early humanism to mature and then late humanism, expressed in Mannerism and Baroque. According to the researcher, the communicative and sensualistic Baroque prevailed of cool and intellectual Mannerism, somewhat contrary to the Council’s recommendations.
The beginning of these changes the author sees in the spiritualist Florentine Neoplatonism in the fifteenth century, a reaction to the “naturalistic” Aristotelianism of the early Renaissance. It was continued by the mature Renaissance of Rafael and the late Michelangelo, followed by Mannerism. It was also supported by northern piety, which reached Italy through the Ignatian spirituality.
As a Polish example of pre-Tridentine Christian humanism, the researcher discusses Grzegorz Czaradzki’s Rhymes on the immaculate birth by the Virgin Mary, Mother of God (Rytmy o porodzeniu przenaczystym Bogarodzice Panny Maryjej), a modified version of a poem by Jacopo Sannazaro, already revealing elements of post-Tridentine thinking and Baroque style.
The Council of Trent collected, codified and regulated the tendencies of the mature Renaissance. Although it imposed restrictions on the art, the Church appreciated its evangelistic potential and withdrew from the provisions that were considered impractical. Pragmatism dictated the transition from Mannerism to Baroque, less elite but more effective. It was also caused by a dispute over religious art with Protestants. They criticized Christians’ acquisition of forms of the Roman Empire ancient art (Centuriae Magdeburgenses), to which Catholics responded with the praise of art and the vision of Christianity based on tradition, but also innovative. The researcher cites the views of Roberto Bellarmino, who legitimized the achievements of humanism and Baroque features in art, including hierarchizing Church order, the richness of decor and “realism” in painting. He also discusses the thought of Cesare Baronio, a representative of the so-called early Christian revival. He defended religious art and architecture as well as the worship of relics and saints, referring to the practices of the first Christians.
As an example of the propagation of Catholic Baroque art in the Polish-Lithuanian Commonwealth, the researcher indicates the artistic activity of Carlo Maderna’s collaborator Matteo Castello, specially sent from Rome for this purpose....
Na wstępie autorka wskazuje przyczyny małego zainteresowania badaczy polskimi przejawami parnasizmu: trudność zdefiniowania ich, „niepoetyckość” polskiej literatury tego czasu, wiązanie rodzącej się poezji Młodej Polski z innymi prądami. Przedstawia ustalenia badaczy: ponieważ w dominującym wówczas pozytywizmie królowała proza, parnasyjność można uznać za jego drugie skrzydło: poezję. Reprezentowało ją pokolenie pozytywistów, starsi poeci tworzący równolegle (Faleński i w pewnym sensie Norwid), pierwsi młodopolanie. Nie tworzyli zwartej grupy, a ich twórczość nie wpisuje się całkowicie w parnasizm.
Parnasizm odróżnia od romantyzmu nastawienie klasycystyczne, które upodabnia go z kolei do neoklasycyzmu XX w. Parnasiści jednak poszukiwali wcieleń piękna w różnych wiekach, neoklasycyści zaś koncentrowali się na kontynuowaniu dawnych wzorców.
Badacz parnasyjskości na gruncie polskim może albo zestawiać ją z literaturą francuską, albo szukać ogólniejszej paraleli przy uwzględnieniu specyfiki kultury polskiej. Autorka wskazuje trzecią drogę: refleksję nad potencjałem międzypokoleniowości polskich przejawów parnasizmu (jej zakres i rolę przebadała już monografistka nurtu A. Mazur), nie tylko w poezji i w odniesieniu nie tylko do romantyzmu i klasycyzmu, lecz także realizmu, naturalizmu, symbolizmu, impresjonizmu.
Za M. Grzędzielską badaczka przypomina tendencje parnasizmu: estetyzm, elitaryzm, intelektualizm, obiektywność, laickość, wyrafinowanie formy, opisowość, malarskość, zainteresowanie antykiem i egzotyką. Wskazuje wspólne przekonania pozytywistów i młodopolan, wyrosłe z różnych fundamentów. Za wspólny mianownik uznaje zgodę na niejednoznaczność świata, dystans do rzeczywistości, potrzebę poznawania natury oraz kultury w jej ciągłości i zainteresowanie wybitną jednostką, widzianą na tle zbiorowości. W formule parnasyjskiego humanizmu człowiek szuka swego miejsca w kosmosie i kulturze, poznaje je metodą bliską naukowej, stale się doskonali, zakłada autonomię sztuki, ceni antyk, dystansuje się od utylitaryzmu, zaangażowania, ideologii.
Autorka podaje przykładową listę nazwisk i wymienia dzieła realizujące najważniejsze tendencje parnasyjskie. Rozważa, jak twórcy odkrywają piękno w kunszcie i dyscyplinie formy wiersza oraz autotematycznym namyśle nad sztuką. Poeci – konstruktorzy budowali cykle liryków pełnych filozoficznych treści, układem wyrażających ciągłość i różnorodność kosmosu. Każda z trzech generacji (przykłady Faleńskiego, Asnyka, Langego) inspirowała się pozytywizmem, którego koryfeusze również podejmowali wątki parnasyjskie (Świętochowski, Orzeszkowa). Ważnym poetyckim motywem była podróż w przestrzeni, a zarazem w czasie, związana ze spotkaniem z dziełem sztuki i kontemplacją piękna pejzażu, a także odczuciem palimsestowości przestrzeni (np. Konopnicka). Niemen Orzeszkowej czy Tatry Tetmajera stają się mitycznymi zapisami przeszłości. Motyw drogi łączył się też z flaneuryzmem (Gomulicki).... Ewa Ihnatowicz, Parnassianism in the Polish Literature of the Second Half of the Nineteenth Century
At the beginning of her study, the author indicates the reasons for the small interest of researchers in Polish manifestations of Parnassianism: the difficulty of defining them, the "non-poesy" of Polish literature of that time, and the associations of the emerging poetry of Young Poland with other currents. She presents the findings of the researchers of the subject: because it was prose that reigned in Positivism dominating at that time, Parnassianism can be considered its second wing – poetry. It was represented by the generation of Positivists, older poets writing at the same time (Faleński and in a sense Norwid), the first Young Poland authors. They did not form a compact group, and their works do not completely fit into Parnassianism.
Parnassianism distinguishes Classicism from Romanticism, which in turn makes it similar to neo-Classicalism of the twentieth century. Parnassianists, however, sought incarnations of beauty in different ages, while neo-Classicalists focused on continuing the old patterns.
A researcher of Parnassianism in Poland can either compare it with French literature or look for a more general parallel, taking into account the specificity of Polish culture. The author points out the third way: reflection on the intergenerational potential of Polish manifestations of Parnassianism (its scope and role has already been studied by the researcher of the current, Aaneta Mazur), not only in poetry, and in relation not only to Romanticism and Classicism, but also to realism, naturalism, symbolism and impressionism.
After Maria Grzędzielska, Ewa Ihnatowicz recalls the main tendencies of Parnassianism: aesthetism, elitism, intellectualism, objectivity, secularity, sophistication of form, descriptiveness, and painterly quality, interest in antiquity and exoticism. She points to the common beliefs of positivists and Young Poland authors that emerged from different foundations. The common denominator according to her is that it accepts the ambiguity of the world, has distance to reality, the need to learn about nature and culture in its continuity and interest in an outstanding individual, seen against the background of the community. In the formula of Parnassian humanism, a man searches for his place in space and culture, gets to know them by a scientific method, constantly develops himself, assumes the autonomy of art, values of antiquity, distances himself from utilitarianism, involvement and ideology.
Ihnatowicz gives an exemplary list of names and titles of works that implement the most important Parnassian tendencies. She presents how artists discover beauty in the artistry and discipline of the poem's form, as well as autothematic reflection on art. Poets – constructors – built cycles of lyrics full of philosophical content, a system expressing the continuity and diversity of the cosmos. Each of the three generations (Faleński, Asnyk, Lange) was inspired by Positivism, whose coryphaeui also took up the Parnassian themes (Świętochowski, Orzeszkowa). An important poetic motif was a journey in space and in time, associated with a meeting with a work of art and contemplation of the beauty of the landscape, as well as a sense of palimsestism of space (e.g. Konopnicka). The Niemen by Orzeszkowa or The Tatras by Tetmajer become mythical records of the past. The road motif was also associated with flaneurism (Gomulicki)....
Na wstępie autor definiuje pojęcia. Romantyzm to dla niego nurt i światopogląd, nie okres dominacji owego nurtu w sztuce. Antyk obejmuje zarówno starożytność grecko-rzymską, jak i dziedzictwo judeochrześcijańskie i wschodnie.
Według badacza romantycy przewartościowali geografię literacką. Przeszli od modelu metropolitalnego (z centrum na obszarze oraz peryferiach na Północy i Wschodzie) do aglomeracyjnego, policentrycznego. Patrzyli na literaturę nie czysto estetycznie, ale przez pryzmat postaci wieszcza – głosu swego ludu. Odrzucali wzorcotwórczą pozycję literatury francuskiego klasycyzmu. Dlatego Mickiewicz w prelekcjach paryskich formułuje schemat dziejów literatury: od epok wieszczów, wyrastających z prawdy życia (Grecja, średniowieczni rybałci), do epok naśladownictwa i metaliteratury (Rzym, nowożytni poeci tworzący pod patronatem dworu). Podobnie myślał Mochnacki.
Następnie autor rozważa stosunek romantyków do idei humanitas. W romantyzmie jednostka uwikłana jest w różne zależności, przede wszystkim miłość, historię i mistycyzm. Poeci tworzą postaci nieszczęśliwych kochanków (l. 20.), potem niespełnionych prometeuszy (l. 30.), a w końcu sami stają się bohaterami kultury i próbują jako mistycy zmienić rzeczywistość. Początkowo interesują się losami jednostek, później całych narodów i całej ludzkości. Badacz stwierdza, że jeśli humanitas to ideał człowieczeństwa osiągnięty przez edukację i służbę publiczną, to romantycy realizowali go. Czynili to inaczej niż klasycy, gdyż pełnię widzieli poza jednostką, kolejno w ukochanej osobie, narodzie, wreszcie w całym kosmosie i Absolucie. W paradygmacie romantycznym godność ludzka rozkwita w służbie, nie sama przez się. Funkcjonuje w napięciu między jednostką a zbiorowością. Jest dynamiczna: człowiekiem ciągle trzeba się stawać, należy się wciąż doskonalić – to łączy model romantyczny z renesansowym.... Andrzej Fabianowski, Not Just Antiquity. Polish Romantics towards Tradition
At the beginning of his essay, the author defines the concepts central to his study. For him, Romanticism is a trend and a worldview, not a period of dominance of this trend in art. The antiquity means both Greek and Roman antiquity, as well as Judeo-Christian and Eastern heritage.
According to the researcher, Romantics re-evaluated literary geography. They moved from the metropolitan model (from the centre in the area and the periphery in the North and East) to the agglomerative, polycentric one. They looked at literature not from a purely aesthetical perspective, but through the prism of the poet – the voice of their people. They rejected the model-making position of the writings of French Classicism. That is why Mickiewicz, in his Paris lectures, formulated a scheme of the history of literature: from the ages of poets arising from the truth of life (Greece, medieval minstrel), to the eras of imitation and metaliterature (Rome, early modern poets creating under the patronage of the court). Mochnacki shared this thought.
Next, the author analyses the attitude of Romantics towards the idea of humanitas. In Romanticism, the individual is entangled in various relationships, primarily love, history and mysticism. Poets create the characters of unhappy lovers (the 1820s), then unfulfilled Prometheuses (the 1830s), and finally they themselves become the heroes of culture and as mystics try to change reality. Initially, they are interested in the fate of individuals, then entire nations and all humanity. The researcher states that if humanitas is the ideal of humanity achieved by education and public service, then Romantics implemented it. They did it in a different way than Classicists, because they saw the fullness outside the individual, in turn in their beloved person, nation, and finally in the entire cosmos and the Absolute. In the Romantic paradigm, human dignity thrives in service, not by itself. It functions in tensions between the individual and the community; it is dynamic: you have to become human constantly, you need to improve yourself constantly – this is what is shared by a Romantic and a Renaissance model....
Zamieszczenie monografii w otwartym dostępie przez sieć Internet-zadanie finansowane w ramach umowy nr 564/P-DUNdem/2019 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę....
Zamieszczenie monografii w otwartym dostępie przez sieć Internet-zadanie finansowane w ramach umowy nr 564/P-DUNdem/2019 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę....