Etos humanistyczny w oświeceniu

Abstract

Idee wieku oświecenia przeniknęły do świadomości protagonistów ruchu umysłowego i politycznego we wszystkich krajach Europy, ulegając adaptacji i asymilacji odpowiednio do zastanych warunków społecznych. Wszystkich uczestników tej formacji kulturowej łączyło krytyczne podejście do panujących struktur społecznych i hierarchii wartości, a także przekonanie, że należy zweryfikować wszystkie sądy przyjmowane dotychczas apriorycznie, sprawdzić zgodność istniejących systemów, praw, opinii z dwoma kryteriami, które dla oświeconych stały się najwyższą instancją odwoławczą ; rozumem i naturą, by na nowo je uzasadnić lu odrzucić. W oświeceniu dokonała się doniosła emancypacja człowieka, która rządzi się immanentnymi prawami - natury oddzielonej od swego Stwórcy i od niego niezależnej. Etos humanistyczny pojmowany jako fundamentalne przekonanie o świecie i człowieku, kryteria będące podstawą głównych wzorców zachowania się, pozwalające budować system wartości jednostki i oceniać postawy moralne - jest integralnym składnikiem światopoglądu polskiego „wieku świateł’. ,W tym kontekście pisarze polskiego oświecenia jawią się jako kontynuatorzy poszukujący i rozwijający tradycje starożytnej wiedzy o człowieku , a etos humanistyczny jako zbiór pozytywnych, afirmowanych tez i przekonań. Oświecenie wykreowało wzór człowieka racjonalnego, którego działania prowadzą ku szczęściu utożsamianemu z dobrem ogółu. W rozważaniach o człowieku i jego egzystencjalnych uwikłaniach pisarze polskiego oświecenia koncentrowali się wokół pary pojęć : cnota-fortuna i relacji między nimi. W swoich rozważaniach pokazują walkę z człowieka ze swoimi namiętnościami ale także z przeciwnościami losu, propagują cnotę stoickiej odporności na nieszczęście będącej gwarantem stanu wewnętrznego szczęścia. Cnota i szczęście mogą być także osiągnięte, w sytuacji, kiedy człowiek osiągnie harmonię z naturą i wybierze życie na wsi, z dala od zgiełku. W umysłach pisarzy polskich XVIII stulecia współistniały szczęśliwe kraje utopii i niedoskonała rzeczywistość, rysowała się symetryczna wizja świata autentycznego wobec świata pozorów, wartości istotnych w sporze z fałszywymi, Oświeceni, poszukując wartości trwałych , niezmiennych, immanentnie ludzkich , choć dotąd niezrealizowanych , zwracali się ku pisarzom starożytnym , których myśli odpowiednio dobierane i przekształcane służyły jako nieodzowny składnik systemu pojęć o człowieku przyszłości, co uwidacznia się szczególnie w sytuacji, gdy przedmiotem dociekań staje się jednostka w sobie samej poszukująca odpowiedzi na najistotniejsze pytania egzystencjalne .

Ewa Szczepan, Humanistic Ethos in the Enlightenment Era

The ideas of the Enlightenment era penetrated the minds of the protagonists of the intellectual and political movement in all European countries, being adapted and assimilated according to the existing social conditions. All participants of this cultural formation were united by a critical approach to the prevailing social structures and hierarchy of values, as well as the belief that all a priori judgments should be verified, as well as compliance of existing systems, laws and opinions with two most important criteria: reason and nature. The Enlightenment era brought about the emancipation of man, governed by immanent laws – the nature separated from its Creator and independent of him. The humanistic ethos understood as a fundamental belief about the world and man, criteria being the basis of main behavioural patterns, enabling to create a value system of individuals and to assess moral attitudes is an integral component of the worldview of the Polish Enlightenment age. In this context, writers of the Polish Enlightenment appear as continuators seeking and developing the traditions of ancient knowledge about the man, and the humanistic ethos as a collection of positive affirmed theses and beliefs. The Enlightenment era has created a model of rational man, whose actions lead to happiness identified with the good of all. In reflections on man and his existential entanglements, writers of the Polish Enlightenment focused on two concepts: virtue and fortune, and the relationship between them. In their reflections, they show the fight of the man against his passions, but also against adversity; they promote the virtue of stoic resistance to misfortune, which guarantees the state of inner happiness. Virtue and happiness can also be achieved when the man reaches harmony with nature and chooses to live in the countryside, away from the hustle and bustle. In the minds of Polish writers of the eighteenth century, happy utopian countries and imperfect reality coexisted, there was a symmetrical vision of an authentic world against the world of appearances, essential values in the dispute with false ones. The Enlightened, looking for permanent, unchanging, immanently human values, although not yet realized, turned to ancient writers whose thoughts, adequately selected and transformed, served as an indispensable element of the system of concepts about the man of the future. It is particularly evident in the situation when an individual in himself seeking answers to the most important existential questions becomes the subject of inquiry.