Ideał „dobrego życia”. Rekonesans pozytywistyczno-modernistyczny

Abstract

Praca Grażyny Borkowskiej stano analizę modeli dobrego życia wśród wybranych pisarzy polskich tj. Franciszka Karpińskiego, Bolesława Prusa oraz Ignacego Radlińskiego. Badaczka przyjmuje „perspektywę mikrologiczną”, próbując udowodnić u wspomnianych pisarzy obecność ideałów humanistycznych, koncentrując się na jednym z jego czołowych zagadnień tj. pytaniu o życie godziwe i szczęście. Borkowska rozpoczyna od analizy greckiego pojęcia eudajmonii, opierając się na pracach Władysława Tatarkiewicza oraz Marthy C. Nussbaum. Opisuje skrótowo etykę arystotelesowską, zwracając uwagę na jej aspekty racjonalne (związane z postępowaniem według dzielności etycznej) oraz irracjonalne (paradoks Priama). Zdaniem badaczki kwestia szczęścia oraz jego aspektu irracjonalnego jest elementem niezbędnym w badaniu humanizmu ponadepokowego. W przypadku Karpińskiego, autorka wybiera O szczęściu człowieka. List do Rozyny (1783), w którym już sama forma traktatu budzi skojarzenia z renesansowym humanizmem. W dziele znajduje się parafraza paradoksu Priama, dokonana na przykładzie Katona, która skłania autora do odrzucenia cnoty jako źródła szczęścia. Za środek do dobrego życia Karpiński uznaje miłość, która jest jego zdaniem doświadczeniem dzielonym nie tylko przez wszystkich ludzi, ale również zwierzęta. Przy analizie Prusa, autorka wybiera dzieło Dusze w niewoli (1877). Jest to jej zdaniem „współczesna komedia (albo – jak ktoś chce – tragedia) omyłek; ciąg fałszywych rozpoznań, źle odczytanych pozorów, rozminięć, niemądrej dumy, pustej złości, wyolbrzymionego honoru, zacietrzewienia” (s. 233). Ostatnim przykładem jest biografia Ignacego Radlińskiego, skromnego nauczyciela. Radliński posiadał wszechstronne zainteresowania oraz został określony przez Ludwika Krzywickiego jako „największy ze znanych mi wyznawców Epikura w Polsce” (s 236). Samodoskonalił się poprzez studia w samotności oraz pracował jako nisko płatny nauczyciel. Zdaniem badaczki Radliński uosabiał epikurejski styl życia.

Grażyna Borkowska, The Ideal of a “Good Life”. A Positivist-Modernist Reconnaissance

Grażyna Borkowska’s study analyses the models of good life among selected Polish writers, such as Franciszek Karpiński, Bolesław Prus and Ignacy Radliński. The researcher adopts a “micrological perspective”, trying to prove that there are humanistic ideals present in the output of these writers, concentrating on one of its main problems, i.e. the question of decent life and happiness. Borkowska begins by analysing the Greek notion of eudemonism (Gr. eudaimonia), based on the works of Władysław Tatarkiewicz and Martha C. Nussbaum. She briefly describes Aristotelian ethics, drawing attention to its rational (associated with ethical bravery) and irrational aspects (Priam’s paradox). Borkowska argues that happiness, together with its irrational aspect is an essential element in the study of supra-epochal humanism. In the case of Karpiński, the author chooses his On Happiness of Man. A Letter to Rozyna (O szczęściu człowieka. List do Rozyny, 1783), in which the very form of the treatise evokes associations with Renaissance humanism. The text presents a paraphrase of the Priam paradox, based on the example of Cato, which leads the author to reject virtue as the source of happiness. For Karpiński, a means to a good life was love which was an experience shared not only by all people, but also by animals. For the analysis of Prus, Borkowska chose his Souls in Captivity (Dusze w niewoli, 1877). In her opinion, this is “a contemporary comedy (or, if one wishes, a tragedy) of errors; a series of false recognitions, misinterpretations, misunderstandings, foolish pride, empty anger, exaggerated honour, frenzy” (p. 233). The last example is the biography of Ignacy Radliński, a modest teacher. Radliński had a wide range of interests; Ludwik Krzywicki described him as “the greatest of the Epicurean followers I know in Poland” (p. 236). He improved himself by studying alone and working as a low-paid teacher. According to Grażyna Borkowska, Radliński embodied the Epicurean lifestyle.