Artykuł przedstawia lokalizację i funkcje kościołów i kaplic w Ciechanowie, które powstały przed rokiem 1600. Omówienie tego tematu nastręcza pewne trudności ze względu na brak źródeł pisanych oraz brak badań archeologicznych. Należy też uwzględnić i sprostować informacje, które weszły do obiegu naukowego i co gorsza nadal funkcjonują w świadomości a są skutkiem fałszerstwa dzisiaj znanego jako „Mistyfikacja Ciechanowska” zdemaskowanego i opisanego przez H. Rutkowskiego (H. Rutkowski, Rocznik ciechanowski jako mistyfikacja, „Kwartalnik Historyczny” Nr 4/1991, s. 75-82.) W omawianym okresie w Ciechanowie wzniesiono dziewięć świątyń, wliczając w to domniemaną drewnianą kaplicę benedyktyńską z II poł XI w. i kaplicę zamkową oraz drewniane kościoły mariacki i augustiański w XVI w. zastąpione murowanymi. Do dnia dzisiejszego przetrwały tylko dwa późnogotyckie kościoły z XVI w., pseudobazylika i kościół augustiański. Oba w zmienionej nieco formie. W kościele mariackim cały wystój wewnętrzny, łącznie z sufitem został zmieniony na przestrzeni od XIX do XX w. a także zewnętrzna elewacja od strony południowej. W kościele augustiańskim zmianie uległo wnętrze oraz rozebrano obie nawy boczne. Znana jest też lokalizacja dwóch dalszych świątyń, czyli kościoła św. Małgorzaty i kaplicy zamkowej p.w. św. Stanislawa. Znana jest także ewentualna lokalizacja domniemanej rotundy. Zaś w przypadku kościołów św. Piotra i św. Ducha, lokalizacja pozostaje tylko w sferze przypuszczeń. Z dokumentów zachowanych w archiwach można wnosić, że w omawianym okresie istniała w Ciechanowie tylko jedna parafia, aczkolwiek od XV w. do XVII w. główną świątynią miasta, obok kościoła parafialnego (mariackiego), był kościół św. Małgorzaty. Aktualny stan badań każe nam przypuszczać, że kościół św. Piotra od samego początku był tylko kościołem tymczasowym, funkcjonującym tylko w czasie wznoszenia murowanej pseudobazyliki. Źródła dotyczące kościołów ciechanowskich z reguły pochodzą z końca XVI w i XVII w. Są to głównie materiały z Archiwum Diecezjalne Płockie w Płocku, Acta episcopalia, Zasoby Specjalne Biblioteki Narodowej (ZbSpBN), które wykorzystała Zofia Kratochwil w swojej pracy o ciechanowskich augustianach, oraz Zasoby Archiwum Głównego Akt Dawnych- AGAD ASK dz. XLVI 139, k 27-29 (5001-503) oraz AGAD Zakroczymskie Grodzkie Wieczyste, nr 73 k. 261-262. Bogate materiały źródłowe dotyczące klasztoru augustianów w Ciechanowie znajdują się w Archiwum Państwowym w Krakowie, zespół Augustiana, niestety dokumenty zawierają materiały z XVIII i XIX w., więc nie można informacji tam zawartych przenieść bezpośrednio na czasy wcześniejsze. W artykule wykorzystano także źródła z wieku XVII, a nawet XVIII w przypadku braku źródeł wcześniejszych....

Reformed Franciscans in Węgrów. Architecture of the church and the role of the Węgrów foundation in the context of other architectural projects of the Krasiński Family. The Church of Reformed Franciscans in Węgrów was founded by Jan Dobrogost Krasiński, voivode of Płock. It was designed by the Dutch architect Tielman van Gameren while Carlo Ceroni was in charge of the construction works. Both the founder and the architect had to comply with the building regulations imposed by the Reformed Franciscans, which was overseen by a Franciscan brother who held the position of construction manager (praefectus fabricae). As all the brick churches of Reformed Franciscans built in the 17th and 18th c., the church in Węgrów was of the wall-pillar type. It is one of the four Reformed Franciscan churches in the Wielkopolska province representing the chapel variation of the system, like the one built earlier in Warsaw....

Węgrowski kościół farny, którego budowę rozpoczęto w 1703 r. jest drugim kościołem w Węgrowie fundowanym przez wojewodę płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego. W archiwum diecezjalnym w Drohiczynie zachował się kontrakt spisany pomiędzy Janem Dobrogostem Krasińskim a Carlem Ceronim 12 sierpnia 1703 r. na budowę fary węgrowskiej, której projekt wykonał Carlo Ceroni przy współpracy z Janem Reisnerem. Ceroni zakończył budowę kościoła w 1708 r., a pracami wykończeniowymi kierował Jan Reisner. Wnętrze świątyni ozdobił freskami Michał Anioł Palloni....
The parish church in Węgrów, whose construction started in 1703, is the second church in the town funded by the governor of Płock Jan Dobrogost Krasiński. The diocese archive in Drohiczyn still holds a contract made by Jan Dobrogost Krasiński and Carlo Ceroni on 12 August 1703. The contract envisaged construction of a parish church in Węgrów to the design created by Carlo Ceroni in cooperation with Jan Reisner. Ceroni finished construction of the church in 1708 and the finishing works were supervised by Jan Reisner. The interior of the temple was decorated with frescos painted by Michał Anioł Palloni...

W artykule przedstawiono architekturę kościoła opinogórskiego łącznie z kryptami. Kościół ten ufundował w latach 20. XIX wieku generał Wincenty hrabia Krasiński. Miał on formę klasycystycznej rotundy, której architekt nie jest znany. Od początku swego istnienia kościół opinogórski funkcjonował wraz z kaplicą grobową Krasińskich, w której spoczęło ciało wieszcza narodowego Zygmunta Krasińskiego. W latach 70. XIX wieku rotundę zastąpiono obecnie stojącą neoklasycystyczną świątynią, której architektem był Wincenty Rakiewicz...