Rodzina made in Poland : antropologia pokrewieństwa i życia rodzinnego

Abstract

Książka bazuje na pogłębionych badaniach etnograficznych przeprowadzonych pomiędzy 2003 a 2010 rokiem w środowisku wielkomiejskim, małomiasteczkowym oraz wiejskim. W latach tych autorka książki współpracowała ze 100 rodzinami o różnym statusie społeczno-ekonomicznym oraz reprezentującymi różne kompozycje domowe. Monografia ta stanowi refleksję na temat współczesnej polskiej rodziny ujętej w terminach teorii praktyki, studiów nad płcią kulturową oraz antropologii emocji. Pojawiają się w niej takie zagadnienia jak: specyfika „polskiego systemu pokrewieństwa” jaką jest feminocentryzm, kwestie negocjowania i realizacji wzorów wzajemności w myśl moralnego zobowiązania oraz dynamika wewnątrzrodzinnych hierarchii władzy. Książka stanowi krytykę abstrakcyjnego charakteru naukowych stwierdzeń na temat pokrewieństwa i rodziny, zwłaszcza w odniesieniu do studiów nad płcią kulturową, które rzadko opierają się na przesłankach empirycznych. Stąd w monografii zostają silnie zaakcentowane dane zaobserwowane w codziennym życiu „zwykłych ludzi”, które uzupełniają i korygują dotychczasowe interpretacje odnoszące się do zjawiska pokrewieństwa i rodziny. Stanowi więc studium, w którym zagadnienia takie, jak małżeństwo, role pełnione w rodzinie czy rodzinne ekonomie są ujęte z oddolnych perspektyw, oraz które porusza problemy rzadko stanowiące przedmiot badań na gruncie polskiej nauki (np. konflikty, romanse, trójkąty małżeńskie, lewiraty, hierarchie władzy). Konceptualną propozycją wysuniętą w książce jest spojrzenie na zagadnienie rodziny oraz pokrewieństwa, które odrzuca konieczność uporczywego odwoływania się do wcześniej ustalonych modeli, typologizacji i klasyfikacji, oraz które przyjmuje iż powinniśmy mówić raczej o wariantach modelu rodziny, niż istnieniu jednego obowiązującego. Idealny model rodziny nie istnieje w praktyce, a relatywnie stałe mogą być jedynie pewne mechanizmy wpisane w system pokrewieństwa, który i tak posiada swoją sytuacyjną dynamikę. Procesualność tego zjawiska wynika z tego, że pokrewieństwa nie tworzy określony zestaw ról, obowiązków, praw, terminologii, które mają je odzwierciedlać, ale bardziej działania, które są podejmowane, relacje o charakterze dynamicznym, ponieważ ulegającym nieustannym modyfikacjom i redefinicjom. Pojawiające się w monografii pojęcia nieoczywistości oraz ambiwalencji są stosowane w odniesieniu do kategorii gospodarstwa domowego, podziału na to, co prywatne i publiczne, zwłaszcza w kontekście ról i obowiązków pełnionych w rodzinie. Niejednoznaczność tych zjawisk to efekt uwzględniania relacji, w jakie wchodzą ludzie tworzący wąsko rozumianą rodzinę z dalszymi krewnymi, powinowatymi, przyjaciółmi oraz sąsiadami. Dzięki temu książka stanowi wgląd w proces materializowania się działań oraz kalkulacji aktywowanych pod presją codziennych lub kryzysowych sytuacji rodzinnych. Polskie życie w rodzinie okazuje się posiadać charakter konfliktogenny a za źródło napięć i niekoherencji uznać należy ambiwalentny stosunek do ról i obowiązków, jakie powinny być pełnione przez ludzi. To także rezultat procesu oddzielania od siebie indywidualnego życia prywatnego od kolektywnego życia rodzinnego. Rodzina jako idea bywa więc niespójna, ponieważ ludzie, ją współtworzący reprezentują nierzadko odmienne światopoglądy. Każda relacja z drugim człowiekiem ma w sobie zarzewie potencjalnego konfliktu. Więzi rodzinne jako sieć pulsujących relacji wiąże się zazwyczaj z nie do końca udanymi realizacjami ich znormalizowanych wzorców i wyobrażeń. Ta praktyczna nieidentyczność z poziomem deklaracji i ogólnospołecznych oczekiwań, jak autorka stara się pokazać w niniejszej książce, należy do jednych z najbardziej znamiennych cech polskiego pokrewieństwa.