Choińska-Mika, Jolanta(Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2013)
Artykuł przedstawia rozwój praw politycznych i form uczestnictwa szlachty we władzy na tle przemian ustrojowych od schyłku XIV do końca XVII w. Charakterystycznym rysem tych przeobrażeń była aktywizacja i wzrost aspiracji politycznych szlacheckiego ogółu oraz powiększanie się kręgu osób współuczestniczących w sprawach państwa, a także poszerzanie się merytorycznego zakresu partycypacji. Zjawiska te legły u podłoża wykształcania się i rozwoju instytucji parlamentarnych. Równolegle formowały się mechanizmy komunikacji społecznej pomiędzy politycznym centrum i szlacheckimi wspólnotami ziemskimi, a także w obrębie narodu politycznego. Wykształcony w ciągu XV stulecia system osiągnął swoją dojrzałość w czasach ostatnich Jagiellonów, a jego ustrojowe pryncypia, właściwe arystotelesowskiej monarchii mieszanej, opisane zostały w Artykułach Henrykowskich. Przemianom polityczno-ustrojowym towarzyszyło wykształcanie się obywatelskiego modelu kultury politycznej, w którym ważną rolę odgrywał etos republikański, legalizm i zasada zgody.
Wiek XVII postawił Rzeczpospolitą w obliczu nowych, nieznanych wcześniej wyzwań, pod wpływem których zmieniał się charakter i zakres udziału szlachty w życiu publicznym. Najbardziej znaczącym rysem tego zjawiska był postępujący rozwój systemu klientalnego i wzrost znaczenia fakcji w życiu publicznym, a w ślad za tym przenoszenie procesu decyzyjnego z instytucji ustrojowych państwa na poziom rozwiązań pozaformalnych/pozasystemowych. Choć w sferze ideologii i deklarowanych przekonań zajmowały one nadal ważne miejsce, a ich formalne uprawnienia pozostały bez zmian, to w praktyce najważniejsze decyzje państwowe zapadały poza nimi. Właściwymi decydentami byli liderzy fakcji, i to od układu sił pomiędzy fakcjami zależały w dużej mierze rozstrzygnięcia głównych problemów politycznych kraju.... The article examines the expansion of political rights and the changing forms of nobility’s political participation in the context of constitutional transformation of the state since the late 14th c. to the end of the 17th c. First, there was a noted increase in political aspirations among nobility which resulted in a growing number of noblemen participating in local public/political life. This, in turn, resulted in a gradual broadening of political agenda. As a consequence, these stimulated the emergence and development of parliamentary institutions, and varying communication methods between the Crown and the localities. In addition, these processes triggered the emergence and development of a distinct civic/political culture among the nobility; one which was strongly rooted in republican ethos, respect of the law and the ideals of civic consensus. Political system which had been created in the course of the 15th century reached its mature, complex form in the late 16th century. In the 17th century the Polish – Lithuanian Commonwealth had to face new, unknown challenges, which altered the nature of noble participation in public life. The development of the clientage system, and with it the rise of magnates and their influence, was the most significant manifestation of these complex changes. As a result, there was a drastic shift in the decision making process: state institutions were increasingly losing their power in favour of parallel informal structures. In effect, by the end of the 17th century, it was the faction leaders who had the decisive say over the Commonwealth’s interior and international politics. As such, the country’s future and stability depended on the frail balance of power between rival fractions....
Tekst ma za zadanie przedstawienie genezy Święta Paschy. Tradycja biblijna wspomina o owym święcie w kontekście mitycznej przeszłości Hebrajczyków (np. w księdze Wyjścia i Jozuego), lecz zarazem wyraźnie łączy początki owego Święta z okresem panowania króla Judy Jozjasza (640–609 p.n.e.). W artykule staram się pokazał, że związek Paschy z opowieścią o Wyjściu Izraelitów z Egiptu ma wtórny charakter i zatem nie odzwierciedla genezy samego rytuału. Jednocześnie teksty Starego Testamentu wskazują na żywotność w Judzie VII w. p.n.e. religijnej praktyki polegającej na składaniu dzieci w ofierze (ofiary typu molk). Przedstawiona jest tu hipoteza, zgodnie z którą tzw. reforma Jozjasza nie miała charakteru radykalnego oczyszczania religii judejskiej, lecz polegała główne na odejściu od ofiar z dzieci (molk) i zastępienia ich centralną ofiarą ochronną, polegającą na ofiarowywaniu zwierzęcia zastępczego (jagnię paschalne). Zaproponowano również inne niż zwykle wyjaśnienie etymologii samej nazwy Święta, a zatem nie od ps.h w znaczeniu „kuleł”, lecz „chronił”. Pierwotna Pascha przedstawiona została, jako rytuał odbywany w Świątyni Jerozolimskiej, a główną osobą odpowiedzialną za kult był monarcha....
One of the main purposes of historical education at post-secondary school is to present to students history of Europe understood as a common civilisation. According to their opinion, the fact thatKievan Rus’ had received the Christian faith from Byzantium—in contrast to its western and northern neighbours—made the country enter the circle of Eastern Christianity. At the same time the authors present their opinion that the formal cleavage of Christian civilisation took place only in the 11th century, and a civilizational separation of Kievan Rus’ was forced by the Mongol invasion in the 13th century. As a result, the culture of the Grand Duchy of Moscow—and its successor, Russia—differed immensely and was isolated from Europe. Russia preserved its specificity both after the reforms of Peter the Great and in the 19th century, when it was a great European power playing a key role in the political arena of contemporary Europe....
Grand Duchy of Lithuania lost strategical points in frontier zone (Smolensk, Polotsk), as a result of wars against Russia, which were waged in XVI century. These yields showed the direction of Moscow’s expansion, toward Baltic Sea. Stefan Batory’s campaigns let the Commonwealth to regain Polotsk Province and Livonia. In the period of so-called Dymitriady Polish-Lithuanian state exploited the Moscow’s difficult position, taking Smolensk (1611) and, thanks to Deulino truce, lands of Smolensk, Chernigov and Seversk. Moscow was unable to regain its lost territories in the time of war, waged in 1632–34 and only after thirteen years war (1654–67) took contested lands. Besides them, Russia won Left Bank Ukraine with Kiev (Andrusovo Treaty, January 1667), what was confirmed in peace treaty in 1686. The Commonwealth lost the rivalry with Russia in that part of Europe, since it was not able to conduct more active policy in the East, because of the King John III Sobieski’s engagement in conflict with Ottoman Turkey together with the Holy League....