Topografia sakralna Ciechanowa do roku 1600

Abstract

Artykuł przedstawia lokalizację i funkcje kościołów i kaplic w Ciechanowie, które powstały przed rokiem 1600. Omówienie tego tematu nastręcza pewne trudności ze względu na brak źródeł pisanych oraz brak badań archeologicznych. Należy też uwzględnić i sprostować informacje, które weszły do obiegu naukowego i co gorsza nadal funkcjonują w świadomości a są skutkiem fałszerstwa dzisiaj znanego jako „Mistyfikacja Ciechanowska” zdemaskowanego i opisanego przez H. Rutkowskiego (H. Rutkowski, Rocznik ciechanowski jako mistyfikacja, „Kwartalnik Historyczny” Nr 4/1991, s. 75-82.) W omawianym okresie w Ciechanowie wzniesiono dziewięć świątyń, wliczając w to domniemaną drewnianą kaplicę benedyktyńską z II poł XI w. i kaplicę zamkową oraz drewniane kościoły mariacki i augustiański w XVI w. zastąpione murowanymi. Do dnia dzisiejszego przetrwały tylko dwa późnogotyckie kościoły z XVI w., pseudobazylika i kościół augustiański. Oba w zmienionej nieco formie. W kościele mariackim cały wystój wewnętrzny, łącznie z sufitem został zmieniony na przestrzeni od XIX do XX w. a także zewnętrzna elewacja od strony południowej. W kościele augustiańskim zmianie uległo wnętrze oraz rozebrano obie nawy boczne. Znana jest też lokalizacja dwóch dalszych świątyń, czyli kościoła św. Małgorzaty i kaplicy zamkowej p.w. św. Stanislawa. Znana jest także ewentualna lokalizacja domniemanej rotundy. Zaś w przypadku kościołów św. Piotra i św. Ducha, lokalizacja pozostaje tylko w sferze przypuszczeń. Z dokumentów zachowanych w archiwach można wnosić, że w omawianym okresie istniała w Ciechanowie tylko jedna parafia, aczkolwiek od XV w. do XVII w. główną świątynią miasta, obok kościoła parafialnego (mariackiego), był kościół św. Małgorzaty. Aktualny stan badań każe nam przypuszczać, że kościół św. Piotra od samego początku był tylko kościołem tymczasowym, funkcjonującym tylko w czasie wznoszenia murowanej pseudobazyliki. Źródła dotyczące kościołów ciechanowskich z reguły pochodzą z końca XVI w i XVII w. Są to głównie materiały z Archiwum Diecezjalne Płockie w Płocku, Acta episcopalia, Zasoby Specjalne Biblioteki Narodowej (ZbSpBN), które wykorzystała Zofia Kratochwil w swojej pracy o ciechanowskich augustianach, oraz Zasoby Archiwum Głównego Akt Dawnych- AGAD ASK dz. XLVI 139, k 27-29 (5001-503) oraz AGAD Zakroczymskie Grodzkie Wieczyste, nr 73 k. 261-262. Bogate materiały źródłowe dotyczące klasztoru augustianów w Ciechanowie znajdują się w Archiwum Państwowym w Krakowie, zespół Augustiana, niestety dokumenty zawierają materiały z XVIII i XIX w., więc nie można informacji tam zawartych przenieść bezpośrednio na czasy wcześniejsze. W artykule wykorzystano także źródła z wieku XVII, a nawet XVIII w przypadku braku źródeł wcześniejszych.